Ông bà ta xưa vẫn thường có câu “An cư, lạc nghiệp” để nói lên tầm quan
trọng của ngôi nhà nơi mình sinh sống. Điều đó cũng có nghĩa là khi có chỗ ăn chỗ
ở ổn định thì mới có thể bắt tay vào việc xây dựng và phát triển công danh sự
nghiệp. Do vậy, đối với người dân Việt nói chung và với người dân Bắc bộ nói
riêng, việc làm được một ngôi nhà, đặc biệt lại là nhà gỗ là cả một sự kỳ công, cả
một cơ nghiệp. Thấu hiểu được giá trị to lớn của ngôi nhà gỗ cổ truyền, nghệ nhân
Đỗ Văn Phúc quyết tâm dựng lại những căn nhà gỗ theo lối truyền thống. Một phần
muốn vực dậy nghề mộc đã có lúc bị mai một ở quê hương, một phần anh muốn lưu
giữ những tinh hoa của nhà gỗ truyền thống.
Cơ duyên đặc biệt với nghề
Sinh ra và lớn lên tại Bình Yên, huyện Thạch Thất, ngoại thành Hà Nội, ngay
từ khi mới 13 tuổi anh Phúc đã theo cha anh trong làng học nghề thợ mộc. Sớm tiếp
cận, chịu khó mày mò, nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm từ những người thợ mộc có
tay nghề cao nên chàng thanh niên Đỗ Văn Phúc đã kịp lĩnh hội, nắm bắt gần như
đầy đủ tinh hoa của nghề mộc vốn đã nổi tiếng lâu đời ở quê hương Thạch Thất như
Canh Nậu, Dị Nậu, Chàng Sơn, Hương Ngải…
Năm 1990 anh xây dựng cho mình một xưởng sản xuất mộc riêng với số lượng
khoảng 20 nhân công. Nắm bắt được nhu cầu của xã hội, mọi người ngày càng có
xu hướng quay lại với nếp nhà gỗ cổ xưa, năm 1995 anh quyết tâm trở lại quê cha
Hòa Thạch, Quốc Oai, Hà Nội để sinh cơ lập nghiệp gây dựng cơ đồ từ nghề mộc
cổ truyền. “Hữu xạ tự nhiên hương”, chính bởi tài năng, uy tín và nhân cách của
mình, khách hàng tìm đến với ngày càng ngày nhiều, từ một sơ sở nhỏ bé đến nay
anh Phúc đã gây dựng được một cơ ngơi đồ sộ với hai xưởng sản xuất hàng nghìn
m2. Hiện nay có những thời điểm Xưởng sản xuất của anh Phúc hoạt động tối đa
công suất, chuẩn bị cất dựng tới 5,6 căn nhà gỗ trong cùng một thời gian.
Cái nghiệp là vậy, song để xây dựng được hàng trăm ngôi nhà bằng gỗ độc đáo
riêng mang thương hiệu Đỗ Văn Phúc ở khắp mọi miền của tổ quốc theo anh phụ
thuộc rất lớn vào cơ duyên ông trời trao cho mỗi người! Anh Phúc tâm sự về những
năm tháng bôn ba học nghề mộc "Khi ai đó chọn cho mình con đường sự nghiệp thì
bên cạnh niềm đam mê còn có một cơ duyên nào đấy. Cơ duyên ấy đã giúp mình
gặp nghề mộc và như một cái nghiệp gắn chặt cả cuộc đời, tâm huyết, trí tuệ của
mình dành cho cái nghề mà không phải ai cũng dễ dàng lĩnh hội này".
Bậc thầy trong nghề làm nhà gỗ truyền thống
Kiến trúc nhà gỗ cổ Bắc Bộ, bao đời đã là niềm tự hào của người Việt. Để có
được những ngôi nhà gỗ độc đáo mang tính để đời, vừa lưu giữ tinh hoa văn hóa
Việt Nam vừa phù hợp với xu thế thời đại đối với anh Phúc là cả những năm tháng
trải nghiệm qua từng đường cưa nét đục và không ít đêm suy tư trằn trọc bên thước
Lỗ Ban. Lỗ Ban là ông tổ nghề mộc phương đông, từ cổ đại. Cái thước ấy chứa toàn
bộ các tỷ lệ kiến trúc, quan trọng nhất là tỷ lệ chia hoành. Trong đó, tỷ lệ cơ bản là
tỷ lệ giữa chiều cao cột quân và chiều cao cột cái. Nói đến đây chúng tôi càng khâm
phục thêm cái tài của những người thợ thủ công. Anh Phúc chia sẻ thêm, “Có rất
nhiều công trình nhà cổ anh thực hiện không thể tuân theo bất kỳ bản vẽ của các
kiến trúc sư – người được đào tạo bài bản qua trường lớp mà dựa rất nhiều vào kinh
nghiệm, vào sự tính toán và tay mực thước của những người thợ cả như anh”.
Làm nhà gỗ không đơn giản như xây nhà mái bằng, nó đòi hỏi sự am hiểu phong
thủy và sự tỉ mỉ, khéo léo và đặc biệt là tay mực thước của người thợ. Đây chính là
bí quyết thành công riêng không ai giống ai của từng người thợ. Theo anh Phúc
“Người dựng nhà kiến trúc cổ phải là người có trình độ, biết cách tạo hình, kỹ thuật.
Quan trọng hơn phải là người thợ có tâm. Khi tâm trong sáng sẽ làm mọi việc cẩn
thận, từ khâu chọn gỗ đến lúc dựng nhà. Bên cạnh đó, làm nhà cổ, mực thước cất
theo 4 cung tài, nghĩa, quan, bản thì rất tốt, ngược lại nếu làm nhà phạm phải 4 cung
ly, bệnh, tiết, hại thì gia chủ thường gặp phải những rủi ro, éo le trong cuộc sống”.
Điều này được kiểm nghiệm lưu truyền từ ngàn đời nay, và cũng là kinh nghiệm,
kiêng kị với nghề mộc. Rồi đến khi bắt tay vào công việc dựng hoàn thiện một ngôi
nhà cũng lại là một công đoạn cực kỳ vất vả. Hầu hết các công trình nhà cổ được
cất trong khuân viên làng xã, đường qua lối lại chật hẹp hoặc trên đồi cao nên để
vận chuyển từng thớ gỗ lên là cả một vấn đề lớn. Công việc được tiến hành thâu
đêm suốt sáng là chuyện thường xuyên.
Nghệ nhân Đỗ Văn Phúc tâm sự "Lưu giữ những tinh hoa của cha ông ta để lại
là hành động thể hiện một sự trân trọng, biết ơn đối với những thế hệ cha ông đi
trước đã tạo ra những sản phẩm có giá trị cả về vật chất và tinh thần cho thế hệ sau.
Bên cạnh đó, việc phát huy những tinh hoa này còn là hành động nhằm đưa những
tinh hoa nghệ thuật kiến trúc nhà cổ bay cao, bay xa hơn nữa". Hơn 30 năm đam mê
nghề làm nhà gỗ cổ, với bao khát khao giữ lửa nghề truyền thống, đến nay có hàng
trăm công trình lớn nhỏ được tạo dựng dưới đôi bàn tay tài hoa và trí tưởng tượng
bay bổng của nghệ nhân Đỗ Văn Phúc. Điều làm anh Phúc luôn trăn trở là làm gì để
giữ nghề truyền thống của cha ông trước nguy cơ thất truyền. Bản thân anh còn rất
trẻ (anh sinh năm 1969) nhưng anh lại dành khá nhiều thời gian công sức cho việc
đào tạo nghề, truyền nghề. Với sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của anh rất nhiều
thanh niên trong làng và các vùng lân cận được anh đào tạo thành nghề. Nhiều
người trở thành thợ giỏi, mở cơ sở sản xuất riêng hoặc tiếp tục làm việc tại cơ sở
sản xuất của anh.
Với tài năng, những nỗ lực những cống hiến của anh, năm 2012 Cơ sở nhà gỗ
truyền thống Phúc Hương do anh làm chủ vinh dự được Ban tuyên giáo Thành ủy
Hà Nội trao tặng danh hiệu Thương hiệu truyền thống gia truyền nổi tiếng. Năm
2013, anh được UBND Thành phố Hà Nội phong tặng danh hiệu Nghệ nhân nhà gỗ
truyền thống. Năm 2014 anh tiếp tục được Ban Tuyên giáo Thành ủy Hà Nội trao
tặng danh hiệu Doanh nhân tiêu biểu nghề truyền thống.